“Chủ quyền AI” mặt trận công nghệ mới trong cuộc chiến Mỹ vs Trung - 10 vấn đề doanh nghiệp gặp khó khăn khi chuyển đổi số và hướng giải quyết của Bizcom (Phần 2)

Trong năm 2025, “chủ quyền AI” đã trở thành một trong những từ khóa nóng nhất tại Washington và Thung lũng Silicon. Khái niệm này được hiểu là khả năng một quốc gia kiểm soát và tự chủ trong phát triển, quản lý hạ tầng và mô hình trí tuệ nhân tạo một yếu tố ngày càng gắn chặt với an ninh kinh tế, dữ liệu và chiến lược quốc gia.

Khi AI trở thành biểu tượng của chủ quyền quốc gia

OpenAI, công ty đứng sau ChatGPT, đang đóng vai trò trung tâm trong làn sóng này. Hãng đã công bố hàng loạt dự án hợp tác với các chính phủ trên thế giới để giúp họ xây dựng hệ thống AI “có chủ quyền”, trong đó có cả sự phối hợp với chính phủ Mỹ. Theo OpenAI, đây là nỗ lực nhằm “trao cho các nhà lãnh đạo quốc gia nhiều quyền kiểm soát hơn đối với công nghệ có khả năng định hình lại toàn bộ nền kinh tế tương lai”.

Theo trang Wired, giới hoạch định chính sách Mỹ xem đây là công cụ chiến lược để ngăn chặn ảnh hưởng công nghệ của Trung Quốc. “Việc phổ biến và phân phối công nghệ Mỹ sẽ giúp các quốc gia tránh phụ thuộc vào các đối thủ nước ngoài”, Kế hoạch hành động về AI của chính quyền Trump (tháng 7/2025) nhấn mạnh.

Điều đáng chú ý là OpenAI không chỉ hợp tác với các nước phương Tây, mà còn ký thỏa thuận với các quốc gia như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Jason Kwon Giám đốc chiến lược của OpenAI cho rằng, “hợp tác, thay vì cô lập, có thể giúp những quốc gia này dần trở nên cởi mở hơn”.

>>> Tìm hiểu thêm về: Doanh nghiệp thất lạc hợp đồng, ký chậm. Bizcom Contracts số hóa toàn diện quy trình

Mô hình nào mới thực sự là "AI có chủ quyền"

Theo các chuyên gia, các dự án “chủ quyền AI” hiện nay có thể chia làm hai cấp độ: từ việc chính phủ chỉ nắm quyền quản lý một phần hạ tầng cho đến việc kiểm soát hoàn toàn toàn bộ chuỗi công nghệ từ phần cứng, dữ liệu đến thuật toán.

“Điểm chung trong mọi mô hình là yếu tố pháp lý. Khi hạ tầng AI gắn với lãnh thổ quốc gia, việc thiết kế, phát triển và triển khai sẽ phải tuân thủ luật pháp sở tại”, bà Trisha Ray, Phó giám đốc Trung tâm GeoTech thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, phân tích.

Một ví dụ là thỏa thuận giữa OpenAI và Mỹ trong dự án tại UAE, bao gồm cụm trung tâm dữ liệu 5 gigawatt ở Abu Dhabi, trong đó 200 megawatt dự kiến hoạt động từ năm 2026. UAE cũng đang triển khai ChatGPT trên phạm vi toàn quốc, song chính phủ nước này không có quyền can thiệp hay xem mã nguồn của chatbot – điều khiến nhiều chuyên gia đặt câu hỏi: nếu không được “nhìn vào bên trong”, liệu quốc gia đó có thực sự sở hữu “chủ quyền” AI hay không?

Clément Delangue, Giám đốc điều hành công ty Hugging Face nền tảng lưu trữ mô hình AI mã nguồn mở lớn nhất thế giới cho rằng: “Không thể nói đến chủ quyền nếu không có mã nguồn mở. Muốn tự chủ, chính phủ phải có khả năng kiểm tra và kiểm soát mô hình.”

Từ góc độ đó, Trung Quốc đang đi trước một bước. Các tập đoàn công nghệ như Alibaba, Tencent hay startup DeepSeek đã tung ra hàng loạt mô hình AI mã nguồn mở được cộng đồng toàn cầu sử dụng rộng rãi. Trong khi đó, phần lớn dự án “sovereign AI” của Mỹ vẫn dựa trên nền tảng đóng, nơi quyền truy cập nằm trong tay các tập đoàn.

>>> Tìm hiểu thêm về: Doanh nghiệp không biết khách hàng đang nghĩ gì? Bizcom Listening phân tích dữ liệu truyền thông

Bắc Kinh và cuộc đua mã nguồn mở: Lợi thế của sự chia sẻ

Trong khi Mỹ tập trung xây dựng mô hình hợp tác “AI có chủ quyền” với các quốc gia, Trung Quốc lại chọn con đường khác mở mã nguồn và lan tỏa nhanh. Các “ông lớn” công nghệ như Alibaba, Tencent cùng các startup như DeepSeek đã phát hành hàng loạt mô hình nền tảng (foundation models) tương đương hoặc thậm chí vượt trội so với sản phẩm Mỹ.

Alibaba cho biết, dòng mô hình Qwen của hãng đã được tải hơn 300 triệu lượt trên toàn cầu, với 100.000 mô hình phái sinh được phát triển dựa trên đó. Nhiều startup ở Nhật Bản lựa chọn Qwen vì khả năng xử lý ngôn ngữ địa phương tốt hơn so với GPT của Mỹ. Gần đây, một nhóm nghiên cứu tại UAE còn công bố mô hình AI tiên tiến mới, được xây dựng trên nền tảng Qwen2.5 của Alibaba.

Sức lan tỏa này khiến Mỹ phải phản ứng. Đầu năm nay, OpenAI đã lần đầu công bố mô hình “open-weight” kể từ GPT-2, một phần nhằm đáp trả làn sóng thành công của DeepSeek, vốn tạo cơn sốt trong cộng đồng công nghệ toàn cầu từ tháng 1/2025.

Delangue nhận định, chính chiến lược nguồn mở đã giúp Trung Quốc tăng tốc ngoạn mục. “Họ từng tụt lại khá xa 5 năm trước, nhưng giờ đã bắt kịp Mỹ và đang thống trị lĩnh vực mã nguồn mở. Không ngạc nhiên nếu năm tới Trung Quốc vượt Mỹ trong lĩnh vực AI nói chung”, ông nói.

Chiến lược này còn giúp Bắc Kinh tối ưu hóa hạ tầng điện toán, yếu tố đắt đỏ nhất trong phát triển AI. “Một gigawatt điện ở Mỹ, nơi đa phần mô hình đóng, sẽ bị các phòng thí nghiệm tiêu dùng cho cùng một nhiệm vụ. Còn ở Trung Quốc hay châu Âu, nhờ mở mã nguồn, chỉ cần một nhóm huấn luyện mô hình rồi chia sẻ kết quả, các nhóm khác không cần làm lại từ đầu, tiết kiệm khổng lồ về tài nguyên”, Delangue giải thích.

Trong khi đó, OpenAI và nhiều công ty Mỹ cho rằng mô hình mở và đóng có thể cùng tồn tại trong chiến lược “AI có chủ quyền”. “Không có con đường duy nhất. Các quốc gia đều muốn dùng những mô hình tốt nhất, bất kể là mã đóng hay mở, tùy từng mục đích,” Jason Kwon khẳng định.